Μασόνοι… ή διαφορετικά ελευθεροτέκτονες. Τι κρύβεται πίσω από την οργάνωση η οποία μετρά τρεις αιώνες ύπαρξης; Ποιοι ήταν λόγοι που οδήγησαν στη δημιουργία μιας οργάνωσης με απαραίτητη τη μυστικότητά της; Υπάρχει σύνδεση με τον μασονισμό όπως ισχύει σήμερα;
Για να δώσουμε απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα πρέπει να πάμε ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο, εκεί που εντοπίζεται η πρώτη τους δράση, στα τέλη του 17ου αιώνα. Το γεγονός ότι ο μασονισμός, ως μυστική οργάνωση, υφίσταται και στις μέρες μας έχει σαν αποτέλεσμα την δημιουργία μιας έντονης παραφιλολογίας γύρω από το θέμα που έχει επιφέρει τέτοια σύγχυση, ώστε να μην υπάρχει σαφή εικόνα του τι ακριβώς είναι ο μασονισμός.
Οι απαρχές του μασονισμού εντοπίζονται στη Σκωτία του 17ο αιώνα. Οι ελευθεροτέκτονες του 18ο αιώνα προέκυψαν από συντεχνίες εργατών στη Σκωτία γύρω στα 1600 μ. Χ. και στη συνέχεια επεκτάθηκαν στην Αγγλία, όπου ενσωματώθηκαν και μη εργαζόμενοι. Ορισμένοι μασόνοι επιχείρησαν να συνδέσουν την ιστορία της αδελφότητας τους με τους Κουρσάρους και τους Σταυροφόρους, αν και κάτι τέτοιο δεν ίσχυε.
Από την αρχή της ύπαρξης τους οι ελευθεροτέκτονες κατηγορούνταν για δημοκρατικές προθέσεις. Θεωρούνταν εχθροί της θρησκείας και κατ’ επέκταση άντρες της ελίτ που απειλούσαν το έθνος. Ο Πάπας το 1738 τους εξόρισε. Το πρώτο στη λίστα των αδικημάτων τους ήταν η πίστη σε δημοκρατικές αρχές. Όπως και η αστυνομία του Παρισιού το 1940, έτσι και οι καθολικοί αντίπαλοι του μασονισμού εστίαζαν στη συνήθεια τους να διενεργούν εκλογές.
Στα 1717 η πρώτη στοά της Αγγλίας σχηματίζεται από άλλες τέσσερις στοές του Λονδίνου και ονομάζεται “The grand Lodge of London”. Μέχρι τα μέσα του αιώνα ελευθεροτέκτονες υπήρχαν στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. Κυρίως προσέλκυαν κόσμο εξαιτίας της μυστικότητάς τους. Το 1770 το Παρίσι αριθμούσε 10.000 μασόνους ανάμεσα σε 500.000 κατοίκους. Επίσης το 10% των συγγραφέων ήταν μέλη της αδελφότητας. Η δημοκρατία της Ολλανδίας ήταν η πρώτη ηπειρωτική χώρα που έκανε την εμφάνιση του ο μασονισμός στα 1734 στη Χάγη και στα 1721 στο Άμστερνταμ. Φαίνεται, λοιπόν, η μαζική αποδοχή της μυστικής οργάνωσης παρά την δυσκολία της εξάπλωσης μετά την καταδίκη του Πάπα του Κλήμη το 1738.
Σε αντίθεση με άλλες λέσχες και κοινότητες, οι στοές δεν καθοδηγούνταν μόνο από κανόνες και συμβάσεις ανάμεσα στα μέλη τους, αλλά είχαν διαμορφώσει και κάποιους ειδικούς κανόνες της αδελφότητας, τους οποίους ονόμαζαν Constitutions (Αρχές). Οι «αρχές» αυτές που αφορούσαν κανονιστικούς νόμους, οι οποίοι θα ίσχυαν σε αυτές τις ιδιωτικές κοινωνίες, κωδικοποιήθηκαν και δημοσιεύτηκαν το 1723. Σύμφωνα με αυτές προϋπόθεση για να γίνει κάποιος μέλος ήταν να είναι εγγράμματος, ηθικός και πρόθυμος να πληρώνει την συνδρομή του, η οποία δεν ήταν απαιτητική. Συναντιόντουσαν κυρίως έξι φορές το μήνα και οι συναντήσεις διαρκούσαν περίπου πέντε με έξι ώρες. Συνδέοντας τα διδάγματα της Νεοπλατωνικής αναγέννησης με τις ιδέες του Διαφωτισμού, διαμόρφωσαν ένα κλειστό σύστημα φιλανθρωπίας. Αρχηγός της στοάς ήταν ο Μέγας αρχιτέκτονας του Σύμπαντος και σύμβολό τους ο διαβήτης, γεγονός που δείχνει ότι ήταν επηρεασμένοι από τις φυσικές επιστήμες και την γεωμετρία. Οι μασόνοι δεν επιδίωκαν την μυστικότητα, αλλά υπήρχε εχεμύθεια για αυτό και όλα τα μέλη είχαν κωδικό πρόσβασης. Ο μεγάλος τους στόχος ήταν η αναζήτηση της αλήθειας για το σύμπαν.
Τα μέλη της μασονικής στοάς για να διαφοροποιήσουν τους μη μασόνους τους ονόμαζαν profane (μη ιερό/βέβηλο). Με αυτή την ονομασία δεν εστίαζαν μόνο στην διαφορετικότητά τους, αλλά και στο ότι ήταν ηθικά και πνευματικά κατώτεροι. Αυτή η αίσθηση μοναδικότητας ενισχύθηκε από τις τελετές μύησης και την πρόοδο των μασονικών μυστηρίων που ένωσαν τα μέλη της στοάς. Σε αυτές τις στοές, άντρες συναντιούνται ως ξεχωριστοί, μακριά από την οικογένεια, την εκκλησία, την φιλανθρωπική οργάνωση που καθρεφτίζει την θέση τους στην ευρύτερη κοινωνία. Αυτές οι νέες συναθροίσεις είναι μέρη, όπου εγγράμματοι άντρες έχουν την δυνατότητα να αρθρώσουν μια ταυτότητα για τους εαυτούς τους διαφορετική από αυτή που ίσχυε στο κοινωνικό σύστημα, το οποίο ήταν βαθιά ιεραρχικό, πατριαρχικό και παραδοσιακό. Με αυτή την νέα ταυτότητα που αποκτούν, ένα καινούργιο πολιτικό ή θρησκευτικό μήνυμα μπορούσε να αναδυθεί. Στις παλιότερες συντεχνίες οι άντρες συμμετείχαν εξαιτίας της θέσης τους ή της δουλειάς τους. Στις στοές των ελευθεροτεκτόνων, οι άνθρωποι συναντιούνται εξαιτίας αυτού που «είναι» και όχι εξαιτίας του κοινωνικού τους status. Μέχρι τον 17ο αιώνα ήταν δεδομένο ότι μόνο η μορφωμένη ελίτ είχε την δυνατότητα να δρα ηθικά, να σκέφτεται να παίρνει αποφάσεις για τα χρήσιμα ζητήματα που αφορούσαν την κοινωνία, την κυβέρνηση και την ανάπτυξη. Ο απλός καθημερινός άνθρωπος δεν είχε την δυνατότητα να εκφέρει ελεύθερα την άποψη του.
Οι μασονικές στοές επιχείρησαν να εκπολιτίσουν τα μέλη τους, να τους διδάξουν ευπρεπείς τρόπους για να δημιουργήσουν αρμονικές συνθήκες κοινωνικότητας. Μέσα στα σύνορα αυτού του μικρόκοσμου, τα μέλη μαθαίνουν να μιλούν ελεύθερα μπροστά σε κοινό να κρατούν αρχεία, να είναι ανεκτικοί, να έχουν την δυνατότητα να διαφωνούν ανοιχτά υποστηριζόμενοι τις απόψεις τους, να πληρώνουν συνδρομές, να ψηφίζουν και να λειτουργούν στα πλαίσια ενός συστήματος αλληλοβοήθειας. Γίνεται κατανοητό επομένως ότι ο μασονισμός ως οργάνωση είχε προσδιορισμένους στόχους που αφορούσαν την δημιουργία μιας ελεύθερης κοινότητας μέσα σε μια καταπιεστική κοινωνία. Σε μια κοινωνία η οποία απολαμβάνει ελευθερίες όμως, η συνέχιση της ύπαρξής του γεννά ερωτήματα, καθώς διαπιστώνεται ότι η προσπάθεια σύνδεσής του με το παρελθόν δείχνει την μεγάλη απόκλιση του από αυτό. Εύλογα λοιπόν, προκύπτει το ερώτημα: «Μήπως πρόκειται για μια διαφορική οργάνωση;».
Ελπίδα Καραγεωργίου